Een cultuurhistorische wandeling van 8,5 km (met beschreven verkorte variant van 6,5 km). De route voert grotendeels over verharde wegen, deels langs onverharde en schouwpaden. Bewerkt en beschreven door vrijwilligers uit de Broekstreek, m.m.v. Waterschap Reest en Wieden, IVN Midden Drenthe en Natuurmonumenten. Naar een idee van de projectgroep Broekstreek.
Schoolpad
Wandelroute Broekstreek Duur korte variant: ca. anderhalf uur (plm. 6,5 km)
Duur lange variant: ca. twee uur en tien minuten (8,5 km)
Een wandeling met informatie over landschap, natuur en cultuurhistorie.
S. START BIJ P-PLAATS MANTINGERDIJK OF BIJ RESTAURANT ‘DE VOSSCHEHEUGTE’
Deze route kwam tot stand in samenwerking met Natuurmonumenten, projectgroep Broekstreek, IVN Midden Drenthe en Waterschap Reest en Wieden. Het initiatief voor de samenwerking komt voort uit ideeën van streekbewoners in het kader van het Natuurrecreatieplan Mantingerveld. Een plezierige wandeling gewenst!
Vanaf het restaurant naar rechts en direct de eerste weg rechts, de Heirweg op, richting Balinge.
1) Na een paar honderd meter zijn laaggelegen weiden en akkers te zien. Vroeger was dit een uitgestrekt nat heideveld met veel vennen. Daarin groeide veel veenpluis en wollegras.
De grote hoeveelheid witte zaadpluizen van deze planten gaven het veen een wit aanzien, vandaar ‘Witteveen’. Het jonge veenontginningsdorp dat u in de verte ziet heeft zo ook die naam gekregen.
Na ca. een kilometer langs de weg, op de splitsing linksaf richting Mantinge, de Ekkelkampen op, een oude klinkerweg.
2) Mantinge, Balinge en Garminge werden in de dertiende eeuw al beschreven, veel oudere dorpen dus dan Witteveen. Links is bos aangeplant, hier is het brongebied van ‘het Oude Diep’ ooit een beek, nu gekanaliseerd. Het diepje ontsprong in de ooit heel drassige gronden met stukjes bos (‘Broeken’ vandaar de naam ‘Broekstreek’) Nu is het lang niet zo drassig meer, dat komt door de ontginning van de heidevelden in de jaren twintig van de vorige eeuw. Ten behoeve van de landbouw is de grond sterk ontwaterd. Het veen werkte als een spons, sinds het is afgegraven stroomt er niet veel water meer door het diepje.
Na ca. 200 m. rechtsaf bij de eerste boomsingel, een fraai smal wandelpad op.
In een ver verleden hebben hier al mensen gewoond. Dat blijkt uit de vondsten van stenen bijlen en pijlpunten uit de nieuwe steentijd. Ook toen was dit al een geschikte plek voor menselijke bewoning. Veel later gingen de kinderen uit Mantinge te voet naar school in Balinge, over dit paadje, vandaar de naam Schoolpad.
Tijdens de ruilverkaveling in de jaren zestig is een verharde weg aangelegd tussen deze twee dorpen waardoor het schoolpad in onbruik raakte en dichtgroeide. In de jaren negentig is het in oude glorie hersteld.
3)Waar het pad halverwege een kronkel maakt is nog een restant van de oorspronkelijke beekbedding van het oude diepje te zien (vlak voor de houten brug rechts en vlak erna links). Verderop het ‘gemoderniseerde’ stroompje oversteken (twee keer), over de vlonder rechts het schoolpad vervolgen. Aan het eind van het pad ligt rechts de school (annex buurthuis) van Balinge, het ‘Broekhoes’.
Hier kunt u de keuze maken tussen een lange of een korte route VERKORTE ROUTE (van Balinge tot aan afslag Stukkendiek)
Op de weg gekomen, bij de school linksaf, dit is de weg naar Mantinge. Daarna de eerste weg rechts, de Spekdiek in. Na ca. 300 m. linksaf de Stukkendiek in. (Lees verder na Lange route)
LANGE ROUTE (Balinge via Garminge naar afslag Stukkendiek)
Op de weg gekomen in Balinge rechtsaf (voor dorpshuis ’t Broekhoes’ langs), door Balinge.
Na ca. 100 m. op de splitsing linksaf de Heirweg op. Na ca. 75 m. buigt de Heirweg naar links, daar rechtsaf een zandweg nu asfaltweg op. (de Pol)
4) In de bocht van de weg was in vroeger tijden een boterfabriek gevestigd, op handkracht werd de melk tot boter verwerkt. De zandweg voert over de essen van Balinge en Garminge. Essen zijn akkercomplexen stammend uit de middeleeuwen. De grond is in de loop der eeuwen opgehoogd door de jaarlijkse bemesting uit de potstallen. Daarin werd de mest ‘ opgepot’ en eens per jaar uitgereden. Om de dieren steeds een schone ligplaats te geven werd geen stro gebruikt, dat was schaars en werd hoofdzakelijk als dakbedekking gebruikt.
In plaats daarvan werden plaggen gestoken op het heideveld. Dat bleef hierdoor open en de akkers werden steeds hoger
5) naarmate de es ouder is, wel 50 tot 100 cm. Van oudsher werd vooral rogge en knollen geteeld op de essen, later ook wel aardappels. Sinds de uitvinding van de kunstmest is dit eeuwenoude landbouwsysteem verdwenen.
De weg voert in een grote boog over de es. Vlak voor Garminge komt de weg uit op de Heirweg, hier rechtsaf Garminge in.
6) Veel van de oude boerderijen zijn in de loop der tijd door brand verwoest. Elke boerderij had een eigen schaapskooi, de schaapherder haalde iedere morgen op zijn ronde door het dorp bij elke boer de schapen op tot de kudde compleet was. Dan ging over de schapendrift de kudde naar het veld om daar te grazen..
Na de middag bracht de scheper (herder) de schapen weer terug. Pas dan kregen de dieren rust om de kost te verteren zodat de waardevolle mest kon worden opgevangen. Naarmate de boer een grotere akker op de gemeenschappelijke es bezat had hij meer schapen nodig.
De percelen op de akker werden gemarkeerd met een grote kei, een grenssteen. Als de buurman stiekem de steen verlegde om zijn perceel te vergroten moest soms ‘de onderste steen boven komen’ (die lag ingegraven onder de grenssteen)
Na ca. 75 m. eerste weg links, de Dorpsstraat in. Linksaf langs ‘Olde Hof’ de weg vervolgen langs enkele zeer oude boerderijen. Aan het eind van het dorp op de splitsing linksaf. Na 200 m. rechtsaf, de Stukkendiek op.
OP DIT PUNT VERDER VANAF LANGE ROUTE
Na ca. 300 m. bij de tweede boomsingel aan de linkerhand, linksaf het schouwpad op langs een sloot, de linkeroever volgen!
Langs sloten loopt een schouwpad. Schouwen is vaststellen of de waterafvoer niet belemmerd wordt door overmatige plantengroei. Schonen is het afmaaien van die plantengroei.
Dit is nodig om wateroverlast te voorkomen. Het waterschap is een overheidsdienst die hier op toeziet. Voorheen vooral een agrarische aangelegenheid, tegenwoordig met een veel bredere doelstelling.
Alle burgers betalen mee (waterschapslasten) en hebben tegenwoordig stemrecht voor het waterschapsbestuur. Hier werkt het waterschap samen met Natuurmonumenten om de hydrologische situatie te herstellen, een belangrijke voorwaarde voor natuurherstel.
Nog steeds is er uiteraard veel belang bij een waterhuishouding ten gunste van de landbouw, door herverkaveling zijn die functies meer gescheiden. Begrazing blijft een belangrijke beheermaatregel in de overwegend agrarische natuurgebieden in de Broekstreek.
Boeren, natuurbeschermers en het waterschap werken hier samen, dat speelt een grote rol in het aanzien van het landschap.
7) Na een paar honderd meter is links een houtwal te zien, dwars op het pad. Enkele zeer oude bomen geven aan dat deze houtwal uit de middeleeuwen stamt. Deze wal markeert de grens tussen de marke van Mantinge en die van Balinge/Garminge.
De marke was het grondgebied van een buurtschap of dorp, met eigen, plaatselijke regels.
In feite was de (boer-)marke een vorm van plaatselijk bestuur. De heidevelden waren gemeenschappelijk bezit, de vochtige wei- en hooilanden in het beekdal ook, daar werden de eigendomsgrenzen (percelen) gemarkeerd door (elzen) singels die om de paar jaar afgezet werden.
Aan het eind een verharde weg op, daar linksaf de Windhorst op.
8) Rechts is deels nog de oude verkavelingsstructuur met elzensingels te zien, en in de verte het eeuwenoude Mantingerbos. Het bestaat hoofdzakelijk uit eiken en grote hulstbomen.
Het behoort tot de oudste bossen die ons land rijk is. Er groeien planten die enkel kunnen leven op zeer oude humusbodems. De zeldzame zevenster, grote muur, adelaarsvaren en zeldzame braamsoorten komen er voor.
Het gevarieerde landschap van bos en vochtige weilanden, met oude veedrinkpoelen, singels en een oude beekloop van het Oude Diep biedt leefruimte aan veel planten en dieren.
Hier broeden meer dan veertig verschillende vogelsoorten. In de vochtige weiden groeien planten als de dotterbloem, blonde egelskop en grote veldbies. Vroeger kwamen hier veel orchideeën voor.
Op de driesprong bij de picknickbank linksaf, bij een informatiebord van Natuurmonumenten.
9) In de bocht van de weg aan de rechterkant ligt een bossingel. Hier liep vroeger de zandweg naar Mantinge door. Voor de ruilverkaveling was deze zandweg de verbinding tussen het dorp en de vochtige hooilanden, althans de voorste stukken. Zodoende heette de zandweg de ‘Voorstukkendiek’ . Nu is de zandweg dichtgegroeid en leven er veel kleine dieren en zangvogels.
Mantingerbos en -weiden
Even verderop op de T kruising rechtsaf richting Mantinge.
10) In het weiland rechts van de weg lag vroeger een grote poel, de ‘Mantingerkoele’ als drinkplaats voor het vee. Tijdens de ruilverkaveling is de poel gedempt met de grond die vrijkwam bij het graven van de nieuwe ontwaterings sloten.
Eerste weg links, de Palts. (even verderop rechts van de weg een picknickbank en bord met informatie over de streek.)
11) Hier lag de brink van Mantinge, een door zware eiken beschaduwd grasveld waar de dorpsbewoners zo’n tweehonderd jaar geleden (vrijwel allen boer) vergaderden over zaken van gemeenschappelijk belang. Onder leiding van de ‘volmachten’ (vaak de meest invloed- rijke boeren) werden boeren willekeuren vastgesteld (verordeningen) en werden de boeten opgelegd bij overtreding van deze willekeuren.
Voor de samenkomst van de boermarke werd de boerhoorn geblazen om de gemeenschap te verzamelen. Met de invoering van de wet op het openbaar bestuur werden gemeenten ingesteld met een burgemeester aan het hoofd. Dat was het einde van de boermarke (en veel zelfstandigheid in bestuurlijke zin). In veel kleine dorpen op het drentse platteland spelen organisaties als ‘plaatselijk belang’ nog steeds een grote rol in het dorpsbestuur, als erfenis van de voormalige boermarken.
Veel brinken van de oude esdorpen zijn in de loop der tijd verdwenen.
De weg rechts aanhouden tot de splitsing bij de grote kei met bankje,
dan links aanhouden. De Veentiesdijk volgen, welke na 10 minuten gaans naar links buigt.
De doodlopende weg naar rechts (Stienkamp) voert naar het startpunt van meer wandelroutes door het Mantingerveld. De Mantingerdijk volgen tot aan de P-plaats of restaurant de Vosscheheugte. Bij het restaurant is de Broekstreekfietsroute verkrijgbaar, onderweg kunt u deelnemende bedrijven bezoeken en zijn informatieborden geplaatst. Van harte aanbevolen.
Duur korte variant: ca. anderhalf uur (plm. 6,5 km)
Duur lange variant: ca. twee uur en tien minuten (8,5 km)
Een wandeling met informatie over landschap, natuur en cultuurhistorie.
S. START BIJ P-PLAATS MANTINGERDIJK OF BIJ RESTAURANT ‘DE VOSSCHEHEUGTE’
Deze route kwam tot stand in samenwerking met Natuurmonumenten, projectgroep Broekstreek, IVN Midden Drenthe en Waterschap Reest en Wieden. Het initiatief voor de samenwerking komt voort uit ideeën van streekbewoners in het kader van het Natuurrecreatieplan Mantingerveld. Een plezierige wandeling gewenst!
Vanaf het restaurant naar rechts en direct de eerste weg rechts, de Heirweg op, richting Balinge.
1) Na een paar honderd meter zijn laaggelegen weiden en akkers te zien. Vroeger was dit een uitgestrekt nat heideveld met veel vennen. Daarin groeide veel veenpluis en wollegras.
De grote hoeveelheid witte zaadpluizen van deze planten gaven het veen een wit aanzien, vandaar ‘Witteveen’. Het jonge veenontginningsdorp dat u in de verte ziet heeft zo ook die naam gekregen.
Na ca. een kilometer langs de weg, op de splitsing linksaf richting Mantinge, de Ekkelkampen op, een oude klinkerweg.
2) Mantinge, Balinge en Garminge werden in de dertiende eeuw al beschreven, veel oudere dorpen dus dan Witteveen. Links is bos aangeplant, hier is het brongebied van ‘het Oude Diep’ ooit een beek, nu gekanaliseerd. Het diepje ontsprong in de ooit heel drassige gronden met stukjes bos (‘Broeken’ vandaar de naam ‘Broekstreek’) Nu is het lang niet zo drassig meer, dat komt door de ontginning van de heidevelden in de jaren twintig van de vorige eeuw. Ten behoeve van de landbouw is de grond sterk ontwaterd. Het veen werkte als een spons, sinds het is afgegraven stroomt er niet veel water meer door het diepje.
Na ca. 200 m. rechtsaf bij de eerste boomsingel, een fraai smal wandelpad op.
In een ver verleden hebben hier al mensen gewoond. Dat blijkt uit de vondsten van stenen bijlen en pijlpunten uit de nieuwe steentijd. Ook toen was dit al een geschikte plek voor menselijke bewoning. Veel later gingen de kinderen uit Mantinge te voet naar school in Balinge, over dit paadje, vandaar de naam Schoolpad.
Tijdens de ruilverkaveling in de jaren zestig is een verharde weg aangelegd tussen deze twee dorpen waardoor het schoolpad in onbruik raakte en dichtgroeide. In de jaren negentig is het in oude glorie hersteld.
3)Waar het pad halverwege een kronkel maakt is nog een restant van de oorspronkelijke beekbedding van het oude diepje te zien (vlak voor de houten brug rechts en vlak erna links). Verderop het ‘gemoderniseerde’ stroompje oversteken (twee keer), over de vlonder rechts het schoolpad vervolgen. Aan het eind van het pad ligt rechts de school (annex buurthuis) van Balinge, het ‘Broekhoes’.
Hier kunt u de keuze maken tussen een lange of een korte route VERKORTE ROUTE (van Balinge tot aan afslag Stukkendiek)
Op de weg gekomen, bij de school linksaf, dit is de weg naar Mantinge. Daarna de eerste weg rechts, de Spekdiek in. Na ca. 300 m. linksaf de Stukkendiek in. (Lees verder na Lange route)
LANGE ROUTE (Balinge via Garminge naar afslag Stukkendiek)
Op de weg gekomen in Balinge rechtsaf (voor dorpshuis ’t Broekhoes’ langs), door Balinge.
Na ca. 100 m. op de splitsing linksaf de Heirweg op. Na ca. 75 m. buigt de Heirweg naar links, daar rechtsaf een zandweg nu asfaltweg op. (de Pol)
4) In de bocht van de weg was in vroeger tijden een boterfabriek gevestigd, op handkracht werd de melk tot boter verwerkt. De zandweg voert over de essen van Balinge en Garminge. Essen zijn akkercomplexen stammend uit de middeleeuwen. De grond is in de loop der eeuwen opgehoogd door de jaarlijkse bemesting uit de potstallen. Daarin werd de mest ‘ opgepot’ en eens per jaar uitgereden. Om de dieren steeds een schone ligplaats te geven werd geen stro gebruikt, dat was schaars en werd hoofdzakelijk als dakbedekking gebruikt.
In plaats daarvan werden plaggen gestoken op het heideveld. Dat bleef hierdoor open en de akkers werden steeds hoger
5) naarmate de es ouder is, wel 50 tot 100 cm. Van oudsher werd vooral rogge en knollen geteeld op de essen, later ook wel aardappels. Sinds de uitvinding van de kunstmest is dit eeuwenoude landbouwsysteem verdwenen.
De weg voert in een grote boog over de es. Vlak voor Garminge komt de weg uit op de Heirweg, hier rechtsaf Garminge in.
6) Veel van de oude boerderijen zijn in de loop der tijd door brand verwoest. Elke boerderij had een eigen schaapskooi, de schaapherder haalde iedere morgen op zijn ronde door het dorp bij elke boer de schapen op tot de kudde compleet was. Dan ging over de schapendrift de kudde naar het veld om daar te grazen..
Na de middag bracht de scheper (herder) de schapen weer terug. Pas dan kregen de dieren rust om de kost te verteren zodat de waardevolle mest kon worden opgevangen. Naarmate de boer een grotere akker op de gemeenschappelijke es bezat had hij meer schapen nodig.
De percelen op de akker werden gemarkeerd met een grote kei, een grenssteen. Als de buurman stiekem de steen verlegde om zijn perceel te vergroten moest soms ‘de onderste steen boven komen’ (die lag ingegraven onder de grenssteen)
Na ca. 75 m. eerste weg links, de Dorpsstraat in. Linksaf langs ‘Olde Hof’ de weg vervolgen langs enkele zeer oude boerderijen. Aan het eind van het dorp op de splitsing linksaf. Na 200 m. rechtsaf, de Stukkendiek op.
OP DIT PUNT VERDER VANAF LANGE ROUTE
Na ca. 300 m. bij de tweede boomsingel aan de linkerhand, linksaf het schouwpad op langs een sloot, de linkeroever volgen!
Langs sloten loopt een schouwpad. Schouwen is vaststellen of de waterafvoer niet belemmerd wordt door overmatige plantengroei. Schonen is het afmaaien van die plantengroei.
Dit is nodig om wateroverlast te voorkomen. Het waterschap is een overheidsdienst die hier op toeziet. Voorheen vooral een agrarische aangelegenheid, tegenwoordig met een veel bredere doelstelling.
Alle burgers betalen mee (waterschapslasten) en hebben tegenwoordig stemrecht voor het waterschapsbestuur. Hier werkt het waterschap samen met Natuurmonumenten om de hydrologische situatie te herstellen, een belangrijke voorwaarde voor natuurherstel.
Nog steeds is er uiteraard veel belang bij een waterhuishouding ten gunste van de landbouw, door herverkaveling zijn die functies meer gescheiden. Begrazing blijft een belangrijke beheermaatregel in de overwegend agrarische natuurgebieden in de Broekstreek.
Boeren, natuurbeschermers en het waterschap werken hier samen, dat speelt een grote rol in het aanzien van het landschap.
7) Na een paar honderd meter is links een houtwal te zien, dwars op het pad. Enkele zeer oude bomen geven aan dat deze houtwal uit de middeleeuwen stamt. Deze wal markeert de grens tussen de marke van Mantinge en die van Balinge/Garminge.
De marke was het grondgebied van een buurtschap of dorp, met eigen, plaatselijke regels.
In feite was de (boer-)marke een vorm van plaatselijk bestuur. De heidevelden waren gemeenschappelijk bezit, de vochtige wei- en hooilanden in het beekdal ook, daar werden de eigendomsgrenzen (percelen) gemarkeerd door (elzen) singels die om de paar jaar afgezet werden.
Aan het eind een verharde weg op, daar linksaf de Windhorst op.
8) Rechts is deels nog de oude verkavelingsstructuur met elzensingels te zien, en in de verte het eeuwenoude Mantingerbos. Het bestaat hoofdzakelijk uit eiken en grote hulstbomen.
Het behoort tot de oudste bossen die ons land rijk is. Er groeien planten die enkel kunnen leven op zeer oude humusbodems. De zeldzame zevenster, grote muur, adelaarsvaren en zeldzame braamsoorten komen er voor.
Het gevarieerde landschap van bos en vochtige weilanden, met oude veedrinkpoelen, singels en een oude beekloop van het Oude Diep biedt leefruimte aan veel planten en dieren.
Hier broeden meer dan veertig verschillende vogelsoorten. In de vochtige weiden groeien planten als de dotterbloem, blonde egelskop en grote veldbies. Vroeger kwamen hier veel orchideeën voor.
Op de driesprong bij de picknickbank linksaf, bij een informatiebord van Natuurmonumenten.
9) In de bocht van de weg aan de rechterkant ligt een bossingel. Hier liep vroeger de zandweg naar Mantinge door. Voor de ruilverkaveling was deze zandweg de verbinding tussen het dorp en de vochtige hooilanden, althans de voorste stukken. Zodoende heette de zandweg de ‘Voorstukkendiek’ . Nu is de zandweg dichtgegroeid en leven er veel kleine dieren en zangvogels.
Mantingerbos en -weiden
Even verderop op de T kruising rechtsaf richting Mantinge.
10) In het weiland rechts van de weg lag vroeger een grote poel, de ‘Mantingerkoele’ als drinkplaats voor het vee. Tijdens de ruilverkaveling is de poel gedempt met de grond die vrijkwam bij het graven van de nieuwe ontwaterings sloten.
Eerste weg links, de Palts. (even verderop rechts van de weg een picknickbank en bord met informatie over de streek.)
11) Hier lag de brink van Mantinge, een door zware eiken beschaduwd grasveld waar de dorpsbewoners zo’n tweehonderd jaar geleden (vrijwel allen boer) vergaderden over zaken van gemeenschappelijk belang. Onder leiding van de ‘volmachten’ (vaak de meest invloed- rijke boeren) werden boeren willekeuren vastgesteld (verordeningen) en werden de boeten opgelegd bij overtreding van deze willekeuren.
Voor de samenkomst van de boermarke werd de boerhoorn geblazen om de gemeenschap te verzamelen. Met de invoering van de wet op het openbaar bestuur werden gemeenten ingesteld met een burgemeester aan het hoofd. Dat was het einde van de boermarke (en veel zelfstandigheid in bestuurlijke zin). In veel kleine dorpen op het drentse platteland spelen organisaties als ‘plaatselijk belang’ nog steeds een grote rol in het dorpsbestuur, als erfenis van de voormalige boermarken.
Veel brinken van de oude esdorpen zijn in de loop der tijd verdwenen.
De weg rechts aanhouden tot de splitsing bij de grote kei met bankje,
dan links aanhouden. De Veentiesdijk volgen, welke na 10 minuten gaans naar links buigt.
De doodlopende weg naar rechts (Stienkamp) voert naar het startpunt van meer wandelroutes door het Mantingerveld. De Mantingerdijk volgen tot aan de P-plaats of restaurant de Vosscheheugte. Bij het restaurant is de Broekstreekfietsroute verkrijgbaar, onderweg kunt u deelnemende bedrijven bezoeken en zijn informatieborden geplaatst. Van harte aanbevolen.